Seyfettin Gürsel, Saliha Tanrıverdi
“Ne eğitimde ne istihdamda” (NEET) gençler, işgücü piyasasının en önemli göstergelerinden birini oluşturur. NEET göstergesi, 15–24 ya da 15–29 yaş aralığında olup eğitimini tamamlamış ancak bir işte çalışmayan gençlerin durumunu izlemeyi amaçlar. NEET oranı ne kadar yüksekse, o ülkede üretimden ve eğitimden kopan genç nüfus da o kadar fazladır.
Türkiye, Avrupa’da açık ara en yüksek NEET oranına sahip ülkedir. 2024 itibarıyla 15–24 yaş grubunda NEET oranı yüzde 22,9’dur ve Türkiye bu oranla Avrupa Birliği ülkeleri arasında birinci sıradadır. Bu tablo, ülkede yapısal bir istihdam ve eğitim sorununun varlığını göstermektedir.
Türkiye, yalnızca yüksek NEET oranıyla değil, aynı zamanda istisnai bir özelliğiyle de dikkat çekmektedir. Avrupa ülkelerinde genç işsizlik oranı NEET oranından yüksektir. Türkiye’de ise bu durum tam tersidir. Genç işsizlik oranı yüzde 16,4 iken NEET oranı yüzde 22,9’dur. Bu fark, NEET olgusunun yalnızca işsizlikten değil, eğitimden erken kopuş, toplumsal cinsiyet rolleri ve yapısal engellerden kaynaklandığını ortaya koymaktadır.
TÜİK’in 2023 Hanehalkı İşgücü Anketi mikro verileriyle yapılan düzeltme (ayrıntısı raporda açıklanmıştır) sonrasında NEET sayısı 2 milyon 356 bin olarak hesaplanmıştır. Bu düzeltmeye göre, 15–24 yaş nüfusu içindeki oran yüzde 19,9’dur. Türkiye, bu revize edilmiş oranla dahi Avrupa’da ilk sıradaki konumunu korumaktadır.
NEET grubunun yaklaşık üçte ikisini kadınlar oluşturmaktadır. Kadın NEET oranı her eğitim düzeyinde erkeklerden daha yüksektir. Türkiye’de NEET’in en çarpıcı yapısal özelliği ise bölgesel eşitsizliklerdir. En yüksek oranlar Güneydoğu Anadolu (%31,5) ve Ortadoğu Anadolu (%28,3) bölgelerindedir. Toplam NEET nüfusunun yaklaşık yüzde 28’i (745 bin genç) yalnızca bu iki bölgede yaşamaktadır. Güneydoğu’da genç kadınların neredeyse yarısı (%40,6), Ortadoğu’da ise üçte biri (%35,1) ne eğitimde ne istihdamdadır. Bu fark, kırsal alanlarda tarım dışı iş olanaklarının sınırlılığı ve aile içi ücretsiz emeğin yaygınlığıyla yakından ilişkilidir. En düşük NEET oranı ise yüzde 12,8 ile İstanbul’dadır.
2023 mikro verileri, NEET grubundaki gençlerin bir bölümünün aslında iş arayan bireyler olduğunu göstermektedir. İş arayanlar tanım icabı işgücüne dâhildir. 2023 itibarıyla iş arayan genç sayısı 632 bin kişi (%26,8)’dir. Toplam NEET’ten bu sayı düşüldüğünde, “saf NEET” sayısı 1 milyon 724 bin olmaktadır. Bu grubun yüzde 71,7’si kadındır. İş arayanların payı bölgelere göre farklılık göstermektedir: en düşük oran Güneydoğu Anadolu’da (%14,3), en yüksek oran ise Doğu Karadeniz’dedir (%45,9).
Eğitim düzeyi açısından en yüksek NEET oranı yüzde 26,7 ile lise üstü gruptadır. Ancak bu gruptaki gençlerin yarısından fazlası (%53,5) aktif olarak iş aramaktadır. Bu durum, yüksek eğitimli gençlerde atalet değil, iş bulma güçlüğü sorununun öne çıktığını göstermektedir.
NEET içinde yer alan 464 bin potansiyel işgücünün ise yaklaşık yüzde 70’i “daha önce iş aradığı hâlde bulamadığı” veya “vasıflarına uygun iş olmadığını düşündüğü” için iş aramayı bırakmıştır. Bu da gençlerde iş bulma umutsuzluğunun yaygın olduğunu ortaya koymaktadır.
Son olarak, evlilik genç kadınlarda NEET olasılığını dramatik biçimde artırmaktadır. NEET kadınların yüzde 36’sı evlidir; evli erkeklerin payı ise yalnızca yüzde 4’tür. Evlilik sonrasında kadınların işgücünden çekilmesi, toplumsal normlar ve çocuk bakım yükümlülükleriyle yakından ilişkilidir.
Türkiye’de NEET oranlarının yüksekliği, ekonomik göstergelerin ötesinde, eğitimden istihdama geçişteki zayıf bağlantılar, toplumsal cinsiyet eşitsizlikleri ve bölgesel dengesizliklerle birlikte değerlendirilmelidir. Bu sorun yalnızca istihdam politikalarıyla değil, kapsayıcı sosyal politikalar ve cinsiyet eşitliği odaklı reformlarla çözülebilir.
doc. ArastirmaNotu282
pdf. ArastirmaNotu282