Seyfettin Gürsel, Ozan Bakış, Mehmet Cem Şahin
Bu araştırma notunda hanehalkı tüketim harcama yapısının Türkiye ile Yunanistan, İtalya ve İspanya’da bileşimlerini gıda, konut, ulaştırma lokanta-otel ve haberleşme kalemleri itibariyle karşılaştırıp zaman içindeki seyrini inceliyoruz. Türkiye’de tüketimi zorunlu olarak görülebilecek gıda ve konut gibi temel ihtiyaç maddesi ürünlerin harcama payının 2002-2012 döneminde azaldığı gözlemlenmektedir. Kişi başı gelirdeki yüksek artışlara paralel olarak gerçekleşen bu azalmaya lüks ürün olarak kategorize edilebilecek ulaştırma ve lokanta-otel grubunun payında artış eşlik etmiştir. Bununla beraber, özellikle büyümenin yavaşladığı ve gıda nispi fiyatının artış gösterdiği 2016-2019 arasında gıdanın harcamadaki payının yükseldiği, ulaştırmanın payının ise düştüğü görülmektedir. Haberleşme grubunun payı ise Türkiye’de 2000’lerin başından bu yana azalma eğilimindedir. Kişi başı gelirde yüksek artışların gerçekleştiği bir dönemde bu azalma il bakışta şaşırtıcı gelebilir. Ancak bu gelişmede haberleşme grubunun nispi fiyatlarında gerçekleşen büyük çapta düşüş etkili olmuştur.
Türkiye, Yunanistan, İtalya ve İspanya’da tüketim harcama payları gerek seviyeler gerek zaman içindeki değişimler itibariyle karşılaştırıldığında kişi başı gelir seviye ve değişim farklılıkları ile nispi fiyat hareketlerinden kaynaklanan beklenen farklılıklar gözlemlense de, bazı beklenmedik hatta ilk bakışta şaşırtıcı farklılıklar da görülebilmektedir. 2002-2008 döneminde kişi başı gelirin İtalya’da durakladığı, İspanya’da çok az arttığı, Yunanistan’da ise nispeten yüksek bir artış kaydettiği buna karşılık 2008-2019 döneminde bu ülkelerde, özellikle de Yunanistan’da, büyük gelir kayıplarının yaşandığı dikkate alındığında, gıda ve konut harcamalarının paylarının kişi başı gelir seviyeleri ve nispi fiyat değişimleri ile oldukça uyumlu olduğu gözlemlenmektedir. Oysa, üç Akdeniz ülkesinde ulaştırma payları birbirine oldukça yakın seviyelerde nispeten istikrarlı bir seyir izlerken, Türkiye’de çok düşük bir seviyeden üç Akdeniz ülkesine kıyasla çok yüksek bir seviyeye ulaşmıştır. Bu şaşırtıcı olgunun muhtemel nedenleri araştırma notunda tartışılmaktadır. Bir diğer şaşırtıcı olgu da yüksek gelir seviyesine rağmen İtalya’nın lokanta-otel harcamasında olağan üstü düşük bir paya sahip olmasıdır. Bu “muammanın” muhtemel nedenleri de notta tartışılmaktadır.
doc. ArastirmaNotu262
pdf. ArastirmaNotu262